Devletlerin hazinelerini dolu tutmak adına topladıkları geçiş vergilerinin bir sonucu olarak gümrükleri görebiliriz. Hazineyi doldurmak dışında ülkenin güvenliği ve yurt içi piyasasını kontrol altında tutmak için de kullanılır.
Tarihte gümrükler için dikkat çeken iki yorum vardır. Biri ticaretin olduğu yerde kaçakçılığın vazgeçilmez olması nedeniyle gümrüklerin olduğu bir diğeri de belirli bir medeniyete ulaşan devletlerin gümrüklerinin olmasıdır. Bu iki görüş birleştirilirse daha doğru bir sonuç alabiliriz.
- Çin kaynaklarında M.Ö. 4. Yüzyılın sonlarından itibaren Hunların ticaret yollarında hakim olmalarıyla birlikte ticaretten vergiler aldığı gözüküyor. İpek Yolu bu vergi toplama işinde büyük bir pay kaplıyor. Ayrıca Çin ile gizli ticaret anlaşmaları olduğu da Çin kaynaklarında yer alıyor.
- Göktürk dönemi; Çin, İran, Bizans, Hint kültürleriyle aktif bir ticaretin olduğu dönem. Siyasi bir üstünlüğü olan Göktürklerde gümrük kavramı gözükmese de benzer bir kavram olan ‘tamga’ bunu karşılıyor. Bu dönemden sonra gelen devletler için kavramlar ve sistem oluşmuş oluyor.
- Mevcut bilgilere göre Osmanlı döneminde gümrük tarihi üç döneme ayrılıyor. Tanzimat öncesi dönem – Tanzimat dönemi – ikinci meşrutiyet dönemi olarak üç döneme ayrılıyor. Osmanlı da gümrük sistemi ve vergilerin uygulanışı geleneksel kurallar ve gümrük kurallarının karması halinde uygulanmıştır. Bu dönemlerde uygulanan sistemler siyasi sorunlar, savaşlar ve anlaşmalarla değişim göstermiştir.
- Cumhuriyet döneminin ilk dokuz yılı sistem aynı devam etmiştir. Cumhuriyet döneminin ilk yılları gümrüklere daha çok sahip çıkılan ve tedbirlerin ciddiyetle alındığı bir dönemin başlangıcı olmuştur. İlk Gümrük Kanunu 1949 yılında yayınlanmıştır ancak bundan önce Tarife Kanunları vardı. Geçen yıllar boyunca küresel ekonomik yankılar takip edilmiştir. Kanunlar bu yankılara göre şekillenmiştir. Son olarak ticareti değiştiren bir gümrük hareketi olan Gümrük Birliği uygulamalarına 1996 yılında geçilmiştir. Bu ülkemizi küresel ticaret ağına katmış ve dış ticareti kolaylaştırmıştır.
